Terug naar Startpagina
 
Vlucht uit Engeland
1642 Maria Henriette
1644 Henrietta Maria
1646 Charles II
1646 Henrietta Anna
1648 James II
1648 Charles II
1649 Charles I onthoofd
1649 Charles II
1650 Overlijden Elizabeth
1651 Charles II
1653 Henry
Verblijf op vasteland
Parijs 1651-1654
Keulen 1654-1656
Brugge 1656-1658
Brussel 1658-1660
Terugkeer naar Engeland 1660
1660 Vertrek uit Breda
1660 Moerdijk - Dordrecht
1660 Rotterdam
1660 Delft
1660 Den Haag
Vertrek van Scheveningen
1660 Scheveningen
Pieter van Abeele
Anoniem
Cornelis Beelt
Jan de Bisschop
Pieter Bout
Johannes Lingelbach
Hendrick de Meijer
Pieter Schut
Willem van de Velde de Jonge
Adriaen van der Venne
Boeken
Over Stuarts
 
Ballingschap Oranjes
De Franse Invasie
Vlucht 18 januari 1795
Vlucht Prinses
Vlucht Prins Willem V
Pink 'Johanna Hoogenraad'
Terugkeer Oranje in 1813
30 november 1813
Herdenking in 2013
Vertrek en aankomst Oranjes en Stuarts op Scheveningen
Vertrek Willem II, 1641
Vertrek Henrietta Maria, 1643
Vertrek Charles II, 1660
Aankomst Willem III, 1691
400 jaar Strandschilders
op Scheveningen
1600-1700
1700-1800
1800-1900 A t/m L
1800-1900 M t/m Z
1900-2000 A t/m L
1900-2000 M t/m Z
2000-heden
Muurschilderingen
Scheveningen op keramiek 1
Scheveningen op keramiek 2
Herdenkingspenningen
Panorama's Scheveningen
Algemeen
Scheveningen toen en nu
Huifkarren op Scheveningen
Zeeslagen bij Scheveningen
Het kanon van Scheveningen
Waarzegster op Scheveningen
Boeken over Scheveningen
Links
Over de Website
Contact
   

De ballingschap van Charles II in Duitsland 1654-1656
 
Spa van 19 juli 1654 tot 21 augustus 1654
Toen Charles II op 14 juli 1654, noodgedwongen, Frankrijk verliet, was hij op het dieptepunt van zijn bestaan aangeland. De enige die hem gastvrijheid bood was zijn zuster Maria Henriette, de Prinses van Oranje, in Spa, waar hij 19 juli aankwam.
(Op internet heb ik niet kunnen vinden waar ze verbleven, misschien in het Château La Heid des Pouhons)
In augustus 1653 hadden de Staten van Holland een resolutie aangenomen, waarbij het buitenlandse prinsen verboden was de Zeven Provinciën binnen te komen, zonder uitnodiging van de overheid. Verder verboden ze Maria Henriette haar broers te ontvangen op Nederlands grondgebied.
Sinds 1650 hadden de broer en zus elkaar niet gezien, toen Charles in 1654 in Spa aankwam. Maria was altijd toegewijd geweest aan haar broers en de eenzaamheid van haar weduwstaat sinds 1650 maakte de band nog hechter.
Charles had zijn problemen in Frankrijk achtergelaten en gooide zich in het plezier van het moment. Door de afkoopsom van de Fransen kon Charles met zijn hofhouding een jaar lang leven als ze zuinig zouden zijn. De keukenklerk Stephen Fox werd verantwoordelijk voor uitgaven van de familie Stuart, de uitbetaling van de lonen van de bedienden en alle andere uitgaven tijdens reizen en verblijf van het Hof.
De leden van het hof brachten de tijd door met dansen. Charles schreef aan de Koningin van Bohemen in Den Haag, dat ze op zoek waren naar vioolspelers en iemand die hen nieuwe dansen kon leren. Door het slechte weer moesten de festiviteiten worden uitgeteld. Het regende zoveel, dat zelfs het mineraalwater verontreinigd raakte. Velen, die met een waterkuur waren begonnen stopten ermee. Spa was in die tijd een erg vrolijke plaats. Het gerucht deed de ronde dat de Prinses van Oranje, Maria, eerst een relatie had met haar neef Prins Rupert (1619-1682), Paltsgraaf van de Rijn en Hertog van Bavaria en nu haar hand aan Charles X van Zweden (1622-1660) wilde geven. Over Koningin Christina van Zweden (1626-1689) werd geroddeld, dat zij verschrikkelijk verliefd was op Charles. Maar Christina bleef in Vlaanderen en Charles X trouwde met Hedwig Eleonora (1636-1715) van Holstein-Gottorp.
Prinses Maria Henriette van Oranje had een groot gevolg meegebracht en toen de vioolspelers kwamen en het mooi weer werd, was het een en al vreugde en vrolijkheid. Tien dagen en avonden werd feestgevierd en gedanst. Maar aan het plezier kwam een einde door een uitbraak van de pokken, waardoor een van de hofdames, Kate Killegrew, overleed. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
Afbeelding: Prinses Maria Henrietta (1631-1660), Prinses Royal, Prinses van Oranje, door Gerrit/Gerard van Honthorst (1592-1656). (Coll. National Trust, Ashdown House, Lambourn, Newbury, Berkshire, England). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)
 
Aken 21 augustus 1654 tot 8 oktober 1654
21 augustus 1654 vertrok het hof haastig naar Aken. Maria had de twee grootste hotels in Aken afgehuurd en de vrolijkheid keerde snel weer terug en er werd gebruik gemaakt van het Keizerbad ofwel de Koningspalts in Aken.
Alleen Maria en Charles werden enkele dagen niet in het openbaar gezien. De 'vakantie' voor Charles was voorbij en de zorgen hadden hem in Aken ingehaald. De spionnen van Cromwell volgden de gangen van Maria, Charles en zijn volgelingen op de voet. Omdat Aken een dure stad was wilden de spionnen meer geld hebben om goede informatie te kunnen leveren.
Charles stuurde Kolonel William Borthwick, Blague en Strachan met brieven en voorraden naar Schotland. Borthwick werd door zijn eigen broer verraden en Blague en Strachan, die op tijd waren gewaarschuwd gingen met hun voorraden naar Holland.
Charles verscheen voor het eerst in het openbaar bij een kerkdienst in de Kathedraal van Aken op 7 september 1654. Na de dienst bezochten Charles en Maria de relikwieën en Maria kuste vroom de schedel en de hand van Karel de Grote. Charles trok het zwaard van de held uit de schede, kuste het eerbiedig en vergeleek de lengte met zijn eigen zwaard. Hun gedrag werd door de geestelijkheid en bevolking van Aken zeer op prijs gesteld. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
Arm van Karel de Grote. Hand van verguld zilver is gemaakt in opdracht van Ludwig XI. Het bevat de ellepijp en spaak van de rechter arm van Karel de Grote. Beide werden in 1481 uit de kist van Karel gehaald. De botten zijn op roden zijde in een oorkonde gerold, die door het venster van bergkristal in de gouden hand te zien is. (Bron: Merian.de). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)
 
Na die kerkdienst waren Charles en Maria voortdurend te zien in de straten en de omgeving van Aken. Maria volgde een waterkuur en elke morgen liep Charles met haar naar het Keizerbad, gekleed in eenvoudig zwart, met witte zijde kousen, omhangen met het blauwe lint en de Orde van de Kousenband en omringd door vijf of zes manschappen.
Maria had haar afkeer van Willem VI, Landgraaf van Hesse-Kassel (1629-1663) opzij gezet. Zij dineerde regelmatig met de graaf en zijn vrouw. De sfeer van de feestelijkheden van Spa keerden weer terug. Na een jachtpartij bracht Charles in het openbaar een dronk uit op Koningin Christina van Zweden. Dat leidde weer tot veel geruchten.
Op een andere dag gingen ze naar een naburig klooster van de Kanunnikessen, waar ze vrolijk dansten.
Charles besloot nog even in Aken te blijven en liet zijn bagage van13-19 kisten uit Luik ophalen. Hij besloot zijn zuster op haar terugtocht naar Holland te begeleiden en onderweg een bezoek te brengen aan Keulen. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
 
Keulen 9 oktober 1654 tot 24 februari 1655
Ze vertrokken op donderdag 8 oktober 1654 uit Aken, overnachtten in Jülich en bereikten 9 oktober Keulen om 5 uur in de avond. De inwoners van Keulen waren vriendelijker, dan de bewoners van andere Duitse staten. Charles en Maria werden met 30 kanonschoten en schoten van geweren en musketten begroet. Maria had voor haar verblijf een bijzonder huis gehuurd.
Zaterdag 10 oktober werden Charles en Maria uitgenodigd door het Jezuïeten College en op zondag bezochten ze de Gereformeerde Kerk in Mulheim.
Maandag werden in de kathedraal de relikwieën getoond en voor Charles werd het graf van de 3 Koningen geopend. De inwoners van Keulen vroegen aan Charles om in hun stad te blijven en hij besloot de winter niet in Aken door te brengen.

Rechts: Drie Koningen Reliekschrijn. (Bron: Nieuwsbronnen.com). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)

Maar Charles z'n reis was ingegeven door de belofte van de Rijksdag hem geld te geven en hij wilde dat nu uitbetaald krijgen. Na zijn aankomst in Keulen stuurde hij berichten naar alle hoven in de omgeving, maar hij kreeg weinig antwoord. Enkelen betaalden koel hun toezeggingen. De koelheid wierp een donkere schaduw op de tevredenheid van de Royalisten in Keulen.
Prins Philips Willem van de Palts-Neuburg (1615-1690) betaalde niet alleen zijn bijdragen, maar nodigde Charles en zijn zuster ook uit voor een verblijf in zijn paleis in Düsseldorf. Charles moest wel de Graaf "Altesse" (Hoogheid) noemen en dulden dat hij de Prinses van Oranje zou kussen. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
Düsseldorf, Residenzschloss in 17e eeuw, Tekening uit 1629. Tekenaar: Moritz (Landgraf van Hessen) (Bron: Wikimedia.org). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)
28 oktober 1654 werden Charles en Maria gastvrij onthaald op het stadhuis van Keulen en de volgende morgen gingen ze in een mooi binnenschip over de Rijn naar Düsseldorf. Daar werden ze groots ontvangen. Op een mijl afstand van het paleis werden ze opgewacht door 12 koetsen. Charles en Maria stapten in de koets van hun gastheer en onderweg werden begeleid door Hertog Philips Willem van de Palts-Neuburg en de 23 jaar jongere Hertogin Elisabeth Amalia Magdalena von Hessen-Darmstadt (1635-1709). Tot aan het kasteel werden ze begroet met kanongebulder. Voor het diner waren 22 tafels in de grote hal geplaatst met op elke tafel voor 68 personen gedekt. De Hertog en Hertogin zaten aan een aparte tafel. Het feestmaal, dat vele uren duurde werd verlevendigd met muziek, zang en instrumentaal en week af van wat Charles gewend was. De wijn stroomde rijkelijk, maar tegenstelling tot bij andere Duitse feesten werd niet aangedrongen op veel drinken. De Hertog van Neuburg was een beschaafd mens en sprak ook Frans. Al snel ontstond een warme vriendschap tussen Charles en Willem en toen het korte bezoek eindigde, nam Charles met pijn in het hart afscheid en beloofde later terug te keren om met de Hertog te jagen. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
Gedurende het huwelijk was Elisabeth 23 keer zwanger en 14 van de 17 geboren kinderen bereikten de leeftijd van volwassenen)
 
Charles hield zich nog even vast aan het gezelschap van Maria en in de nacht van 4 november 1654 overnachtten ze in Xanten in het huis van John Francis ab Hecking, die zo onder indruk was van Charles, dat hij een schilderij van hem vroeg om in de kamer te hangen waar hij had geslapen.
Verder gaan in de richting van Holland was gevaarlijk en daarom moest hij 5 november afscheid nemen van Maria Henrietta. Ze namen met tranen afscheid van elkaar en Charles keerde met een zwaar gemoed terug naar Keulen. De winterdagen in Keulen gingen traag voorbij. (Bron tekst: The King in Exile: The Wanderings of Charles II from June 1646 to July 1654, Eva Scott).
 
Terwijl Charles wegkwijnde in Keulen hadden zijn aanhangers in Brittannië niet stil gezeten. De Royalistische beweging groeide gestaag en eind december 1653 was het geheime genootschap "The Sealed Knot" opgericht, dat de belangen van de beweging moest behartigen. Het eerste complot mislukte van het begin af aan en daardoor wist de regering van het bestaan van het genootschap. Maar de samenzweerders lieten zich niet ontmoedigen en maakten plannen voor een algemene opstand in de zomer van 1654. In mei 1654 werd de regering vroegtijdig gealarmeerd door de ontdekking van het complot om Cromwell te vermoorden.
In december 1654 ontdekte Cromwell het wijdverspreide complot, waarbij de legers van de drie koninkrijken van Groot Brittannië en een smaldeel van de vloot betrokken waren. Twee legerleiders werden gevangen gezet in de Tower van London tot de dood van Cromwell in 1658.
De Royalisten hadden 14 januari 1655 gekozen als dag voor de algemene opstand. Wapens werden naar London gebracht en uitgedeeld. De vrouwen van aanhangers van Charles brachten brieven rond. Alles moest geheim blijven, maar discretie was nooit een sterke kant van de Royalisten en de plannen voor een opstand werden het gesprek van de dag en niet alleen in Parijs en London, ook in Den Haag.
De laatste dagen van februari 1655 ontdekte de regering in Engeland, dat ze het spoor naar de Koning kwijt waren. Charles was in het geheim uit Keulen vertrokken en 3 weken was hij van de aardbodem verdwenen. Sommigen zeiden dat hij in Holland was, anderen in Vlaanderen en enkelen in Teyling bij Leiden. Een hardnekkig gerucht was, dat Charles bij zijn zus op Teyling was en de Staten Generaal lieten weten dat het niet in overeenstemming was met de afspraken uit augustus 1653. Maria antwoordde, dat Charles niet bij haar was en ook niet was geweest. Andere bronnen zeiden, dat hij bij Graaf Willem Frederik van Nassau-Dietz (1613-1662) in Friesland was of bij zijn moeder in Frankrijk. Maar de algemene mening was, dat hij al in Engeland was geland.
De Engelse regering was gewaarschuwd door bronnen in Frankrijk, Vlaanderen, Holland en Duitsland en wachtte gespannen af. Verschillende mensen werden gezien, die op Charles leken en soms werden ze opgepakt. Maar Cromwell wist dat Charles nooit het kanaal was overgestoken. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
Afbeelding: Portret van Charles II uit de Studio van Gerrit/Gerard van Honthorst (Coll. National Trust, Ashdown House, Lambourn, Newbury, Berkshire, England). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)
 
Middelburg 13 maart tot 9 april 1655
Charles was 24 februari 1655 met Ormonde en enkele bedienden uit Keulen vertrokken en was op 13 maart aangekomen in Middelburg bij een Nederlander Gelyn, die ook wel William Croinson, Crinston, Krimson of Quirenssen werd genoemd . Brieven aan Charles moesten geadresseerd zijn aan Mr. Wiliam Thomas in 'Het Wapen van de Stad Rouen' in Vlissingen. De brieven moesten in het geheim naar Middelburg worden gebracht. In Middelburg wilde Charles het juiste moment van de opstand in Engeland afwachten en dan vanuit Vlissingen oversteken.
De spion Manning ontdekte waar Charles was en verkocht zijn informatie aan Cromwell. Charles wachtte nog 10 dagen op het verzoek uit Engeland om te komen, maar alleen wilde geruchten kwamen uit Engeland.
9 april nam Charles afscheid en sloeg de gastheer tot ridder en reisde met Ormonde, Blagne en 2 of 3 bedienden terug naar Keulen.
Daar heerste een algemene teleurstelling over de mislukte opstand in Engeland. Gelukkig kwamen de meeste vluchtelingen veilig terug uit Engeland. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
Het vertrek van een hoogwaardigheidsbekleder uit Middelburg, 1615 door Adriaen Pietersz. van de Venne, (1589-1662). Het oorlogsschip De Zeehondt wordt door paarden door het kanaal naar het havenhoofd getrokken. Rechts op de dijk rijdt de hoogwaardigheidsbekleder met een escorte te paard. Op het water eveneens de jacht van prins Maurits. In de verte het profiel van de stad Middelburg. (Coll. Rijksmuseum, Amsterdam). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)
 
Keulen april 1655 tot 24 september 1655
Middleton landde in Vlaanderen en reisde naar Munster en vandaar naar Keulen. In juni stroomde Keulen vol met hulpbehoevende Caveliers. In juli had de secretaris Hyde van Charles geen korst droog brood meer om te eten en zijn laarzen waren zo dun geworden, dat hij er niet meer mee in de regen durfde lopen. Toen duidelijk werd, dat Charles en alle anderen zonder geld zaten, verzuchtte Hyde, dat hij zich beter kon terugtrekken en in een grot of bos kon gaan zitten.
Ormonde stond zijn huisvesting af aan Henry en het hof moest leven van aalmoezen of overpeinzingen.
De expeditie naar Zeeland had Charles 20 000 dollars gekost. De komst van geld uit Engeland was volledig gestopt. en minder dan de helft van de Duitse bijdragen was betaald en van het Franse jaargeld bereikte slechts een klein deel Keulen. Het voorstel om de overgebleven kroonjuwelen te verkopen kon niet doorgaan. omdat ze al waren beleend. Besloten werd de keizer en de Duitse prinsen te vragen hun toezeggingen te betalen en van het Hof in Parijs werd geëist een strikte verantwoording te geven voor het doorgestuurde jaargeld uit Frankrijk. En de huishouding van het Hof in Keulen moest de uitgaven verminderen.
Het Hof van Charles was min of meer afhankelijk van de maandelijkse toelage van 50 pond van Maria, die onregelmatig binnenkwam.
De Graaf van Neuburg en de Keurvorst van Mainz waren de enige Duitse Prinsen, die hun toezegging hadden betaald. Vooral Neuburg was een goede vriend van Charles. Vanaf 24 juni bracht Charles een plezierige week door in Düsseldorf en in de zomermaanden nam hij deel aan jachtpartijen. Af en toe werden Charles en Henry uitgenodigd voor een belangrijke religieuze processie of gebedsdiensten aan het eind van de dag. Voor de rest vulden ze hun tijd met studeren. Maria stuurde de benodigde boeken en zo kon Henry al gauw brieven schrijven in het Italiaans. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
In juli 1655 reisde Maria weer naar Keulen. 30 juli verbleef ze in Moers voor een ontmoeting met haar broer James, die met Turenne op veldtocht was. De volgende dag kwam Charles haar tegemoet en onder zijn begeleiding reisden ze naar Keulen. De volgende maanden leefden Charles en zijn hofhouding op kosten van zijn zus. Omdat haar gezondheidstoestand slecht was, nam Maria niet actief deel aan de pret. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
Afbeelding: Een Stadsgezicht van Moers, eerste helft 17e eeuw op een olieverfschilderij op Slot Burgsteinfurt. (Bron: Derwesten.de). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)
 
Keulen-Frankfort 24 september 1655 - 27 oktober 1655
Dank zei de goede zorgen van de hofarts Fraser, was Maria eind september in staat met haar broers naar de Handelsmesse in Frankfort te gaan. In het gezelschap was ook Jane Lane, hofdame van Maria en de vrouw die in 1651 Charles tijdens zijn vlucht uit Engeland had geholpen. Met een koets, getrokken door zes paarden, bereikten ze Bonn. Daar stapten ze de volgende dag op een plezierboot, die over de Rijn naar Frankfort werd getrokken. Aan de plezierboot waren twee kleinere boten vastgemaakt. De ene vervoerde hun bedden, koffers en kleding en op de andere werd een keuken gemaakt, waardoor ze hun proviand bij de hand hadden. Ze aten door elkaar gezeten aan tafel, waardoor het vrolijker werd. De reis duurde 4-5 dagen en hoewel ze incognito reisden wist iedereen wie ze waren. Onderweg werden ze door vertegenwoordigers van dorpen en kastelen hartelijk begroet.
De Keurvorst van Mainz nodigde hen uit in zijn kasteel. De reizigers bedankten voor de uitnodiging en lieten de keurvorst weten dat hun zaken op de Jaarmarkt van Frankrijk niet konden worden afgezegd en dat zij op de terugweg de keurvorst zouden bezoeken.
In het najaar van 1655 was Koningin Christina van Zweden op weg naar Rome en onderweg wilde ze Charles in Keulen bezoeken. Toen ze op 28 september in Keulen aankwam bleek Charles in Frankfort te zijn. Christina reisde hem met 7 koetsen en 200 mensen in haar stoet achterna.
(Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).
Charles nam Henry, Maria en zijn neef Rupert mee naar Königstein bij Frankfort en daar had hij op 3 oktober 1655 een lang privégesprek met Christina. Na afloop werden Henry, Rupert en Maria verzocht zich bij hen te voegen. De bijeenkomst was zo plezierig dat Christina voor de grap dreigde de 15-jarige Henry mee te nemen naar Rome.
Na hun verblijf in Frankfort werden door Keurvorst/Aartsbisschop van Mainz, Johann Philipp von Schönborn (6 August 1605 - 12 February 1673) naar een klein dorpje in de buurt van Mainz gebracht. Na 2 dagen feesten vertrokken ze 27 oktober terug naar Keulen. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott). (Afbeelding: Kasteel Königstein (Taunus). Kopergravure uit 1655 van Matthäus Merian, (1593-1650). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)
 
Keulen 27 oktober 1655 - 8 maart 1656
Charles was tevreden over de reis naar Frankfort, die ook nuttig was geweest. De keurvorsten van Mainz en Trèves hadden hun maandelijkse bijdrage ineens betaald, maar de reis zelf was duur geweest en ze hadden weer dringend geld nodig.
Charles wilde, dat de door zijn zuster Maria, toegezegde toelage uitbetaald werd aan zijn eigen vertegenwoordiger, O'Neil, die 18 november 1655 met zijn zuster naar Holland ging. Omdat de toelage al enkele maanden werd verwacht gaf Charles het geld al uit in de vooronderstelling dat O'Neil met voldoende geld terug zou komen. O'Neil had allerlei aankoopopdrachten, die hij onmogelijk kon uitvoeren. 30 november weigerde hij de aankoop van sabels, omdat hij geen geld en geen krediet had.
In december 1655 drong tot Charles door, dat hij niet eerder dan februari 1656 geld van Maria zou ontvangen. De helft van de toelage was toegekend aan Henry waardoor er vijfhonderd gulden per maand voor Charles overbleef.
Intussen was de spion Henry Manning opgepakt. Met door hem geschreven en ontvangen brieven kon worden bewezen, dat hij bewegingen en plannen voor omverwerping van de Regering van de Royalisten in Engeland en op het vaste land van Europa had doorgegeven aan Cromwell. Woensdag 15 december 1655 werd Henry Manning in een bos van de Graaf van Neuburg door Nicholas Armorer en James Hammilton doodgeschoten.
Na verloop van tijd werd duidelijk, dat de informatie van de Royalisten niet beter geheim werd gehouden dan voor de terechtstelling van Manning was geweest. Daardoor gingen de Royalisten elkaar verdenken.
Ondanks de dood van Manning bleven anderen met het verraad doorgaan. De Engelse regering had geen gebrek aan agenten in Engeland en op het vaste land. Toen Charles in 1656 naar Vlaanderen vertrok werd hij daar omringd door een heel leger van spionnen. De ergste spion was Richard Willis, een lid van het geheime genootschap 'The Sealed Knot'. Hij had bij Cromwell afgedwongen, dat niemand door zijn spionage de doodstraf zou krijgen. Uiteindelijk werd hij verraden. Hoewel spionnen vroeger of later door de Royalisten ontdekt werden, kreeg niemand het lot van Manning.
Charles wilde weg uit Keulen en na overleg met de Spanjaarden vertrok hij woensdag 8 maart 1656 naar Vlaanderen. (Bron tekst: The Travels of the King, Charles II in Germany and Flanders 1654-1660 by Eva Scott).

Rechts: Sir Richard Willis (1614-1690), door William Dobson. (Coll. Newark Town Hall Museum and Art Gallery, UK). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding)
 
Bronnen:
Prinses Maria Henrietta (1631-1660)
Arm van Karel de Grote
Drie Koningen Reliekschrijn
Düsseldorf, Residenzschloss
Portret van Charles II
Het vertrek van een hoogwaardigheidsbekleder uit Middelburg
Een Stadsgezicht van Moers
Kasteel Königstein (Taunus)
Sir Richard Willis