Afbeelding links: Bataille de Valmy, le 20 septembre 1792 van Jean-Baptiste Mauzaisse (Coll. Musée de l'Histoire de France, Parijs)

In juni 1789 begon de Franse Revolutie in Frankrijk en 29 april 1792 verklaarde de Franse regering de oorlog aan de keizer van het Heilig Roomse Rijk. Het gevolg hiervan was, dat de strijd zich voornamelijk zou afspelen op het gebied van de Oostenrijkse Nederlanden ofwel Limburg, Brabant, Vlaanderen, Luxemburg.

20 september werden de goed getrainde Pruisische soldaten bij Valmy verrast door het jonge leger van de Franse Republiek en de hertog van Brunswijk trok zijn leger terug naar de grens.

De Franse troepen trokken verder op en veroverden Brussel, Antwerpen en Luik. Bij de verdere opmars vielen Staatsbrabant, Breda, Klundert en Geertruidenberg in Franse handen. De Republiek was niet voorbereid op de Franse opmars. Er was niet voldoende geld voor het verzwakte Staatsleger. Ook omdat Amsterdamse bankiers veelal patriot waren en geen leningen wilden verstrekken.

1 februari 1793 verklaarde de Nationale Vergadering van Frankrijk de oorlog aan George III van Engeland en Stadhouder Willem V van de Verenigde Nederlanden.

De Franse generaal Dumouriez viel Nederland binnen met het doel om daar een revolutie te ontketenen.
Dumouriez werd vergezeld door veel gevluchte patriotten, onder wie Herman Daendels, die later in de Bataafse republiek een leidende rol zou spelen.
Hij nam Breda in en bereidde zich voor om naar Dordrecht door te stoten. De Oostenrijkers behaalden echter overwinningen op de Fransen bij Luik en Aken en beëindigden het beleg van Maastricht door Francisco de Miranda. Na de Franse nederlaag in de Tweede slag bij Neerwinden op 18 maart 1793 trok Dumouriez zich terug uit de Oostenrijkse Nederlanden. Hij sloot een wapenstilstand met de Oostenrijkers waarbij hij naar Parijs zou marcheren en de monarchie zou herstellen. Dat mislukte echter jammerlijk en Dumouriez, die in Parijs arrestatie en executie stond te wachten, besloot over te lopen naar Oostenrijkse zijde. (Bron tekst: Oranje in Ballingschap, Mr. L.A. Struik. Uitgave: de Bataafse Leeuw, Amsterdam 2006)
 
Afbeelding rechts: Bataille de Nerwinde van Pierre-Gabriel Berthault (Coll. Digilib.gmu.edu)

In een proclamatie aan de bevolking van de Republiek deed Dumouriez de oproep:
"De stadhouder houdt u in verdrukking en slavernij; wij treden Holland binnen als vrienden der bataven en als onverzoenlijke vijanden van Oranje. Zendt het trotse huis, dat sedert honderd jaren u aan zijn hoogmoed opoffert, naar Duitsland terug. Ik kom tot u, omringd door edelmoedige martelaren van de omwenteling van 1787. Wij zijn niet de aanvallers: de Oranjepartij deed ons sinds lang een verraderlijke en geheime oorlog aan: wij zullen uw rijke gewesten doortrekken als vrienden en broeders"

Op 18 maart 1793 versloeg de hertog van Saksen-Coburg bij Neerwinden Dumouriez en joeg de Fransen terug achter de vestingen Valenciennes en Condé. Op 4 april liep Dumouriez over naar het Coalitieleger.

Na het verlies van Breda en Geertruidenberg en de manifesten van de patriotten zat de schrik er bij de regenten al zo in dat ze meenden dat de staat verloren was en zij begonnen al over capituleren te spreken.
Willem V moest de Staten van Holland toespreken om de paniek te dempen. De toespraak deed het goed om de gezonken moed op te wekken. De stadhouder stuurde prins Willem George Frederik naar de Langstraat om de Fransen tegen te houden en de inundaties te organiseren.

Het Staatse leger bestond uit een aantal infanterieregimenten onder eigen commando met duizenden Nassauers, Schotten, Zwitsers, Wallonen en soldaten uit Mecklenburg en Brunswijk.
In de hogere officiersrangen dienden adellijke personen uit Duitse vorstenhuizen. In opdracht van de stadhouder had Willem Frederik in het voorjaar van 1794 het opperbevel op zich genomen. Met een strijdmacht van 15000 man voegde hij zich bij het aanvalsleger van de Hertog van Coburg. Daarin bevonden zich 8000 Pruisen, onder Generaal Knobelsdorf en 28000 Engelsen en soldaten uit Hannover en Hessen en onder commando van de Hertog van York.
Willem Frederik ondervond ernstige handicaps;
- geen direct bevel over de vestigen
- moest de Raad van State vergunning vragen voor het verplaatsen van stukken
- elke provincie eiste bescherming
- Oostenrijkse en Engelse bevelhebbers hielden eigen leger onder commando

28 juli 1793 veroverde de hertog van Saksen-Coburg Valenciennes.
De Bataafse troepen kwamen op 12/13 september 1793 in botsing met het Frans-Bataafs Legioen met de gevluchte patriot Daendels onder zijn leiding werden Willem Frederik en zijn troepen uit de vesting Menen verdreven.
Na een paar uur tegenstand en verlies van duizenden soldaten sloegen de troepen van Willem Frederik op de vlucht. Zijn broer prins Willem George Frederik werd bij Wervik door een kogel in zijn schouder getroffen. Te paard reed hij naar Roeselare, waar hij werd verbonden en vandaar naar Tielt, waar hij overstapte in op een wagen naar Sluis en daarna op een zeiljacht naar Rotterdam en verder te paard naar Den Haag, waar hij drie dagen later aankwam. De genezing van zijn wond verliep langzaam, waardoor hij pas in februari 1794 naar zijn troepen kon terugkeren. (Bron tekst: Oranje in Ballingschap, Mr. L.A. Struik. Uitgave: de Bataafse Leeuw, Amsterdam 2006)
Afbeelding: La bataille de Fleurus, par Jean Baptiste Mauzaisse, 1837. (Bron: Fr.academic.ru)
26 juni 1794 vielen de coalitietroepen met 70 000 man bij Fleurus de 80 000 man Franse troepen aan. Aanvankelijk drongen de Oostenrijkers en de troepen van Willem Frederik en Willem George Frederik (18000 man) de Franse troepen terug. Maar moordend geschutsvuur en zware aanvalsgolven van de Fransen veroorzaakten zulke grote verliezen, dat de coalitie het slagveld prijsgaf. Voor de Fransen betekende de slag bij Fleurus een glorieuze overwinning, die de weg naar de linker Rijnoever opende. Deze slag bezegelde het lot van de Nederlanden. (Bron tekst: Oranje in Ballingschap, Mr. L.A. Struik. Uitgave: de Bataafse Leeuw, Amsterdam 2006)
Bronnen:
Prins Willem V Batavus op Wikipedia
Bataille de Valmy
Bataille de Nerwinde van Pierre-Gabriel Berthault
La bataille de Fleurus, par Jean Baptiste Mauzaisse
Boek: Oranje in Ballingschap, Mr. L.A. Struik